Η αυξανόμενη έμφαση στην ακαδημαϊκή πρόοδο έχει οδηγήσει γονείς και εκπαιδευτικούς να παραβλέπουν συχνά τη σημασία του παιχνιδιού στη ζωή και στην ανάπτυξη των παιδιών. Συχνά πλέον το παιχνίδι θεωρείται «χάσιμο χρόνου» και φαίνεται πως έχει μειωθεί σημαντικά ο χρόνος που αφιερώνουν σήμερα τα παιδιά παίζοντας, ακόμη και στην προσχολική ηλικία.
Ωστόσο, οι αναπτυξιακές θεωρίες και έρευνες υποστηρίζουν ότι το παιχνίδι αποτελεί θεμελιώδες χαρακτηριστικό της ανθρώπινης εξέλιξης και συμβάλλει θετικά στην ανάπτυξη των παιδιών. Μάλιστα, το παιχνίδι έχει αποδειχθεί τόσο σημαντικό που συμπεριλαμβάνεται στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, στο άρθρο 31: «Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην ανάπαυση, στο παιχνίδι και την ψυχαγωγία».
Ο Vygotsky ήταν ανάμεσα στους πρώτους θεωρητικούς που πρότειναν ότι το παιχνίδι συνδέεται με τη γνωστική και γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών. Υποστήριξε ότι, μέσα από το παιχνίδι, τα παιδιά μαθαίνουν τις συμβολικές αναπαραστάσεις του κόσμου γύρω τους (όπως σχέδια, λέξεις, μαθηματικά σύμβολα, μουσική κτλ). Επίσης, σημείωσε ότι η γλώσσα αναπτύσσεται και μέσα από τη συνήθεια των παιδιών να συνοδεύουν τις κινήσεις που κάνουν σε ένα παιχνίδι με σχόλια και ομιλία. Έτσι, το παιδί καταφέρνει να γνωρίσει τον κόσμο και να αναπτύξει τη σκέψη του με τρόπο που θα το βοηθήσει να προσαρμοστεί αργότερα στην ενήλικη ζωή. Μεταγενέστεροι ερευνητές έχουν επιβεβαιώσει ότι το παιχνίδι συμβάλλει στην ανάπτυξη της γλωσσικής κατανόησης και του λεξιλογίου, της προσοχής και της συγκέντρωσης, της περιέργειας, της φαντασίας και της επίλυσης προβλημάτων. Ακόμη, η έρευνα έχει δείξει ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ του παιχνιδιού και της επίδοσης των παιδιών στην ανάγνωση, στη γραφή και στην αριθμητική.
Εκτός από τη γνωστική και γλωσσική ανάπτυξη, το παιχνίδι έχει βρεθεί να συμβάλει και στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Τα παιδιά, παίζοντας με άλλους, μαθαίνουν να συνεργάζονται, να μοιράζονται, να επιλύουν διαφορές και να υπερασπίζονται τον εαυτό τους. Επιπλέον, το παιχνίδι αποτελεί μια μη απειλητική κατάσταση για τα παιδιά, όπου αισθάνονται άνετα να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, τις εμπειρίες τους και πιθανά στρεσογόνα γεγονότα. Μάλιστα, το ελεύθερο παιχνίδι που καθοδηγείται από τα ίδια τα παιδιά, παρά οι οργανωμένες δραστηριότητες ή χόμπι, φαίνεται να είναι το πιο εύφορο έδαφος για αποφόρτιση του στρες και της πίεσης που μπορεί να βιώνει ένα παιδί.
Η σημασία του παιχνιδιού για την παιδική ηλικία έχει τονιστεί ιδιαίτερα και από τις συνέπειες που έχει φανεί να προκύπτουν από την απουσία ή την έλλειψη παιχνιδιού. Η μείωση του χρόνου που έχουν τα παιδιά για ελεύθερο παιχνίδι τα τελευταία χρόνια φαίνεται να συντελεί στην αύξηση της παχυσαρκίας, των προβλημάτων συμπεριφοράς και των συναισθηματικών δυσκολιών (π.χ. κατάθλιψη).
Το παιχνίδι, εκτός από απολαυστική ενασχόληση για τα παιδιά, αποτελεί και έναν τρόπο επικοινωνίας και δημιουργίας δεσμών μεταξύ γονέα και παιδιού. Οι γονείς είναι τα πρώτα πρόσωπα που διδάσκουν στα παιδιά κοινωνικούς κανόνες και συνήθειες. Το παιχνίδι αποτελεί μια καλή ευκαιρία στα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού, ώστε να μάθει τους κανόνες της οικογένειάς του και τι αναμένουν οι άλλοι από αυτό σε κάθε περίσταση. Μέσα από το παιχνίδι μπορείτε να μάθετε στο παιδί σας πώς να περιμένει τη σειρά του, πώς να συνεργάζεται με μια ομάδα, πώς να συμπεριφέρεται όταν κερδίζει ή όταν χάνει και πώς να παίζει δίκαια. Φαίνεται πως οι οικογένειες που αφιερώνουν χρόνο στο ομαδικό παιχνίδι είναι πιο συνεργάσιμες, υποστηρικτικές και με καλύτερη επικοινωνία.
Από την άλλη πλευρά, το παιχνίδι αποτελεί και ευκαιρία για το γονιό να μάθει καλύτερα το παιδί του. Όταν ο γονέας συμμετέχει στο παιχνίδι του παιδιού και το παρατηρεί μέσα σ’ αυτό, του δίνεται η δυνατότητα να δει τον κόσμο μέσα από τα μάτια του παιδιού του και να εκτιμήσει τη μοναδικότητά του. Κάθε παιδί έχει ανάγκη από προσωπικό χρόνο παιχνιδιού και ψυχαγωγίας με τους γονείς του. Μέσα από την αλληλεπίδραση κατά τη διάρκεια αυτού του χρόνου, ο γονέας δείχνει στο παιδί του ότι έχει την πλήρη προσοχή και αφοσίωσή του. Έτσι, ακόμη και ένα παιδί που δεν εκφράζεται πολύ λεκτικά, αρχίζει να εκδηλώνει μέσα από το παιχνίδι τις σκέψεις του, τις εμπειρίες του ή και την αναστάτωση που μπορεί να νιώθει για κάτι.
Τέλος, ας μην παραβλέπουμε ότι το παιχνίδι είναι ευεργετικό όχι μόνο για τα παιδιά, αλλά και για τους ίδιους τους γονείς. Ιδιαίτερα αν είστε γονείς που εργάζεστε πολλές ώρες και έχετε πολλές υποχρεώσεις, το παιχνίδι μπορεί να γίνει το δικό σας αγχολυτικό! Παίζοντας, χαλαρώνοντας και γελώντας με τα παιδιά σας, αυξάνετε και τη δική σας ευημερία.
Ενδεικτικές πηγές
Anderson-McNamee, J. K., & Bailey, S. J. (2010). The Importance of Play in Early Childhood Development. Montana State University extension. (Retrieved from www.msuextension.org).
Ginsburg, K. R. (2007). The Importance of Play in Promoting Healthy Child Development and Maintaining Strong Parent-Child Bonds: Clinical Report. Pediatrics, 119(1), 182-191.
Miller, E. & Almon, J. (2009) Crisis in the Kindergarten: Why Children Need to Play in School. College Park, MD: Alliance for Childhood.
Whitebread, D., Basilio, M., Kuvalja, M., & Verma, M. (2012). The importance of play:
A report on the value of children’s play with
a series of policy recommendations. University of Cambridge (written for Toy Industries of Europe).