Η πλειοψηφία των παιδιών έχουν έναν/μία αδερφό/αδερφή. Η σχέση που αναπτύσσουν τα παιδιά με τα αδέρφια τους είναι ιδιαίτερη και σημαντική, ήδη από μικρή ηλικία. Στην πρώτη παιδική ηλικία, φαίνεται πως η σχέση ανάμεσα στα αδέρφια χαρακτηρίζεται από τα εξής: 1. συναισθηματική φόρτιση στις αλληλεπιδράσεις τους, 2. εγγύτητα και οικειότητα, 3. σημαντικές ατομικές διαφορές και 4. δύναμη και έλεγχο, ανάλογα με την ηλικιακή διαφορά τους. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά θέτουν ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο τα παιδιά μαθαίνουν το ένα από το άλλο και προετοιμάζονται για τα ευρύτερα κοινωνικά πλαίσια στα οποία πρόκειται να συμμετάσχουν.
Παρά τις θετικές αλληλεπιδράσεις που μπορεί να έχει ένα παιδί με τα αδέρφια του, είναι πολύ συχνό φαινόμενο να παρατηρούνται ζήλεια και συγκρούσεις ανάμεσά τους. Η ζήλεια που μπορεί να αισθάνεται ένα παιδί για τον/την αδερφό/-ή του, δεν είναι κάτι σταθερό και μονοδιάστατο. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα συναισθημάτων, σκέψεων και συμπεριφορών που διαφέρει από άτομο σε άτομο, αλλά και από περίσταση σε περίσταση. Είναι σημαντικό να βλέπουμε τη ζήλεια ως μια κατάσταση που προκύπτει μέσα σε μια κοινωνική τριάδα και όχι ως κάτι σταθερό στη σχέση ανάμεσα σε δυο αδέρφια. Για παράδειγμα, η ζήλεια μπορεί να ειδωθεί ως μια αντίδραση του παιδιού που αισθάνεται ότι χάνει την προσοχή ή την αγάπη του γονιού του, καθώς αυτή δίνεται στο αδερφάκι του.
Οι διαμάχες, η αντιπαλότητα και οι συγκρούσεις, για τις οποίες παραπονιούνται συχνά οι γονείς που έχουν δύο ή περισσότερα παιδιά, είναι συχνά, αλλά όχι πάντα, αποτέλεσμα του αισθήματος της ζήλειας. Οι συγκρούσεις ανάμεσα στα αδέρφια βασίζονται στη δυαδική σχέση τους και όχι απαραίτητα στην παρουσία ενός τρίτου προσώπου (π.χ. γονέα) που τους προκαλεί ζήλεια. Σε κάθε περίπτωση, οι συγκρούσεις ανάμεσα στα αδέρφια μπορεί να επηρεάσουν δυσμενώς την ποιότητα της σχέσης τους, ανάλογα με το πώς εκφράζονται τα δυσάρεστα συναισθήματα μεταξύ τους. Τα παιδιά που έχουν περισσότερο ανεπτυγμένη τη συναισθηματική αυτορρύθμιση (βλέπετε και άρθρο «Ο κόσμος των συναισθημάτων», όπου εξηγείται αυτή η ικανότητα) καταφέρνουν να διατηρούν μια πιο θετική σχέση με τα αδέρφια τους, παρά τη ζήλεια ή την αντιπαλότητα που μπορεί να βιώσουν κάποιες φορές.
Στις περιπτώσεις που τα νεαρά αδέρφια τσακώνονται ή έρχονται σε αντιπαράθεση, συχνά προκύπτει ένα δίλημμα για το ρόλο των γονέων. Αν επέμβουν, μήπως στερούν από τα παιδιά την ευκαιρία να επιλύσουν ομαλά τις συγκρούσεις τους και να μάθουν να διαχειρίζονται τη ζήλεια ή την αντιπαράθεσή τους; Αν, από την άλλη πλευρά, δεν επέμβουν, μήπως τα πράγματα χειροτερέψουν και η σύγκρουση έχει σοβαρές συνέπειες; Στην πραγματικότητα, η καλύτερη λύση βρίσκεται κάπου στο μέσο. Οι γονείς έχουν την ευθύνη να δημιουργήσουν ένα κατάλληλο υπόβαθρο ή πλαίσιο, μέσα στο οποίο τα παιδιά δε θα βιώνουν μόνο συγκρούσεις, αλλά και θετικά συναισθήματα, και θα νιώθουν ασφαλή να διαχειριστούν τις όποιες δυσκολίες προκύπτουν. Έτσι, η δική τους παρέμβαση είναι κατά κάποιον τρόπο απαραίτητη, αλλά όχι κατ’ ανάγκη την ώρα που προκύπτει μία σύγκρουση.
Με ποιον τρόπο είναι κατάλληλο να παρεμβαίνουν οι γονείς;
§ Αναπτύξτε μια ανοιχτή επικοινωνία με τα παιδιά σας και βοηθήστε τα από μικρή ηλικία να αναπτύξουν ένα πλούσιο λεξιλόγιο για την αναγνώριση και έκφραση των συναισθημάτων.
§ Λειτουργήστε ως πρότυπο για την επίλυση συγκρούσεων, π.χ. όταν λύνετε κάποιο πρόβλημα που έχετε ως σύζυγοι.
§ Δημιουργήστε ένα οικογενειακό κλίμα γεμάτο θετικές εμπειρίες και συναισθήματα. Η ζήλεια μειώνεται όταν στην οικογένεια υπάρχει αγάπη και χαρά που μοιράζεται μεταξύ όλων των μελών της.
§ Προσπαθήστε να είστε δίκαιοι και να χειρίζεστε με ισότιμο τρόπο τα παιδιά σας. Η ζήλεια και οι συγκρούσεις εντείνονται όταν τα παιδιά νιώθουν ότι αδικούνται.
§ Περάστε χρόνο όλοι μαζί ως οικογένεια, αλλά επίσης δείξτε σεβασμό στην επιθυμία του κάθε παιδιού να κάνει και κάποιες δραστηριότητες χωρίς τα αδέρφια του.
§ Θέστε ξεκάθαρους κανόνες για το ποιες είναι οι αποδεκτές και μη αποδεκτές συμπεριφορές στο σπίτι σας, ώστε να προλάβετε ακραίες συμπεριφορές, όπως σοβαρά χτυπήματα μεταξύ των παιδιών.
§ Εάν χρειαστεί να επέμβετε την ώρα της σύγκρουσης, αποφύγετε να κατηγορήσετε κάποιον ότι φταίει, αλλά αφήστε τα παιδιά να ηρεμήσουν κι έπειτα δώστε τους οδηγίες για το πώς να επιλύσουν τις διαφορές τους. Αφήστε τα ίδια να χειριστούν και να ολοκληρώσουν αυτή τη διαδικασία.
Ενδεικτικές πηγές
Howe, N. & Recchia, H. (2014). Sibling Relations and Their Impact on Children’s Development. In M. Boivin (Ed.), Peer relations (pp. 17-20). Canada: Encyclopedia of Early Childhood Development.
Kennedy, D. E., & Kramer, L. (2008). Improving emotion regulation and sibling relationship quality: The more fun with sisters and brothers program. Family Relations, 57(5), 567–578.
Kolak, A. M., & Volling, B. L. (2011). Sibling Jealousy in Early Childhood: Longitudinal Links to Sibling Relationship Quality. Infant and Child Development, (20), 213–226.
Volling, B. L., McElwain, N. L., & Miller, A. L. (2002). Emotion regulation in context: the jealousy complex between young siblings and its relations with child and family characteristics. Child Development, 73(2), 581–600.