Τι είναι το άγχος;
Το άγχος είναι ένα αίσθημα έντασης, φόβου και ανησυχίας. Πρόκειται για μια γνωστική διεργασία, όπου το άτομο κάνει επαναλαμβανόμενες σκέψεις σχετικά με μια κατάσταση, την οποία βιώνει ως απειλητική ή επικίνδυνη.
Αγχώνονται τα παιδιά;
Παρόλο που κανείς μπορεί να σκεφτεί ότι ένα παιδί δεν έχει επαρκή γνωστική ανάπτυξη για να βιώσει άγχος, στην πραγματικότητα το άγχος εμφανίζεται ήδη από μικρή ηλικία. Πρόκειται για ένα βασικό ανθρώπινο συναίσθημα που περνά από διάφορα ορόσημα, ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Μάλιστα, κάποιες μορφές άγχους εμφανίζονται ήδη από τη βρεφική ηλικία: στην ηλικία των 7-8 μηνών, το βρέφος μπορεί να βιώσει το άγχος των ξένων (ανησυχία όταν βλέπει άγνωστα πρόσωπα) και στην ηλικία των 12-15 μηνών το άγχος αποχωρισμού (αναστάτωση όταν φεύγει ο γονιός ή φροντιστής του παιδιού). Στην προσχολική ηλικία, το άγχος αρχίζει να εξελίσσεται παράλληλα με τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών.
Πώς γίνεται αντιληπτό το άγχος στα παιδιά;
Τα παιδιά, ιδιαίτερα στην προσχολική ηλικία, συχνά δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν το συναίσθημα του άγχους και έτσι χρειάζεται οι ενήλικες να είναι ευαίσθητοι στον εντοπισμό συμπτωμάτων άγχους. Το άγχος στα παιδιά πολύ συχνά παρουσιάζεται ως ευερεθιστότητα και θυμός. Επίσης, τα παιδιά που αγχώνονται μπορεί να κλαίνε συχνά ή να παρουσιάζουν νυχτερινή ενούρηση, καθώς και δυσκολίες στη διατροφή (απουσία όρεξης για φαγητό ή υπερβολική ποσότητα φαγητού). Κάποιες φορές, το παιδικό άγχος παίρνει τη μορφή σωματικών ενοχλήσεων (πονοκέφαλοι, πονόκοιλοι, τρώει τα νύχια του). Τέλος, τα παιδιά που βιώνουν άγχος ή στρες πιθανόν να παρουσιάσουν κοινωνική απόσυρση και απουσία συμμετοχής σε δραστηριότητες με άλλα παιδιά.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να στηρίξουν το παιδί που αγχώνεται;
Η οικογένεια αποτελεί το βασικό υποστηρικτικό πλαίσιο για τα παιδιά όταν βιώνουν άγχος ή άλλα δυσάρεστα συναισθήματα. Αυτό που χρειάζονται περισσότερο τα παιδιά για να διαχειριστούν το άγχος τους είναι ένα θερμό οικογενειακό κλίμα, όπου θα μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα όλα τα συναισθήματα και θα αναπτύσσουν με τα άλλα μέλη σεβασμό και εμπιστοσύνη. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, υπάρχουν πολλοί τρόποι να βοηθήσετε τα παιδιά σας στη διαχείριση του άγχους ή του στρες:
ü Δείξτε κατανόηση και αποδοχή στο παιδί σας όταν βιώνει άγχος και προσπαθήστε να ενθαρρύνετε την έκφρασή του (π.χ. λέγοντας «Καταλαβαίνω ότι έχεις αγχωθεί. Θέλεις να μιλήσουμε λίγο γι’ αυτό;).
ü Δίνετε στα παιδιά σας χάδια καθημερινά: μια αγκαλιά μπορεί να προσφέρει μεγάλη ασφάλεια και χαλάρωση.
ü Περιορίστε τις υπερβολικές απαιτήσεις ή προσδοκίες που έχετε από τα παιδιά σας- πολλές φορές το άγχος προκαλείται από την αίσθηση του παιδιού ότι πρέπει να είναι τέλειο.
ü Εκφράστε οι ίδιοι πώς νιώθετε όταν βιώνετε άγχος και δείξτε ότι είναι κάτι που όλοι βιώνουμε κάποια στιγμή.
ü Διαχειριστείτε το δικό σας άγχος και δείξτε στο παιδί σας μερικούς καλούς τρόπους με τους οποίους τα καταφέρνετε. Με αυτό τον τρόπο θα μειώσετε τη «μετάδοση» άγχους στα παιδιά σας, αλλά και θα τους διδάξετε τρόπους επίλυσης προβλημάτων.
ü Μειώστε την πίεση ή τον έλεγχο που ασκείτε στα παιδιά σας για το πώς να σκέφτονται, να αισθάνονται ή να συμπεριφέρονται με επιθυμητούς τρόπους. Αυτό το είδος γονεϊκού ελέγχου αυξάνει το άγχος των παιδιών με τρεις τρόπους: α) αυξάνοντας την αίσθηση του παιδιού ότι απειλείται, β) μειώνοντας την αίσθηση ελέγχου που έχει το παιδί σε καταστάσεις στρες και γ) αφαιρώντας από το παιδί την ευκαιρία να αναπτύξει δεξιότητες αντιμετώπισης προβλημάτων όταν εμφανίζεται κάτι αναπάντεχο.
* Οι παραπάνω κατευθυντήριες γραμμές είναι ενδεικτικές. Στην περίπτωση που το άγχος του παιδιού σας αυξάνεται σε ένταση ή διάρκεια και αντιμετωπίζετε δυσκολία με το χειρισμό του, απευθυνθείτε σε ένα σχολικό ψυχολόγο.
Ενδεικτικές πηγές
Huberty, T. J. (2012). Anxiety and Depression in Children and Adolescents: Assessment, Intervention, and Prevention. New York, USA: Springer.
Muris, P. (2007). Normal and Abnormal Fear and Anxiety in Children and Adolescents. California, USA: Elsevier.
Παππά, Β. (2013). Η λογική των συναισθημάτων: Συναισθηματική ανάπτυξη και συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Εκδόσεις Οκτώ.
Van der Bruggen, C. O., Stams, G. J. J. M., & Bögels, S. M. (2008). Research Review: The relation between child and parent anxiety and parental control: a meta-analytic review. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49(12), 1257–1269.