Πώς αναπτύσσεται η επιθετικότητα στα παιδιά;

Πρώτα απ’ όλα, είναι σημαντικό να ορίσει κανείς τι είναι επιθετικότητα. Δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι όλοι αναφέρονται στην ίδια έννοια όταν μιλούν για αυτή. Επιθετικότητα είναι μια πράξη που έχει ως στόχο την πρόκληση βλάβης σε άλλο πρόσωπο. Δηλαδή, δεν είναι επιθετικότητα κάθε πράξη που προκαλεί βλάβη ή πληγώνει, αλλά μόνο αυτή που γίνεται με πρόθεση. Με αυτή τη λογική, η επιθετικότητα ξεκινά όταν τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι μπορούν να στενοχωρήσουν ή να προκαλέσουν κακό σε κάποιον άλλο. Έτσι, κατά τη νηπιακή ηλικία παρουσιάζεται συχνά στην καθημερινότητα των παιδιών.

Υπάρχουν διάφορα είδη επιθετικής συμπεριφοράς και δεν περιλαμβάνεται μόνο η σωματική βία, όπως συχνά πιστεύεται. Ένα παιδί, εκτός από το να χτυπά (σωματική επιθετικότητα), μπορεί επίσης να προσβάλλει με λόγια (λεκτική επιθετικότητα) ή να εκφράζει αντιδραστικότητα και να αρνείται να κάνει οτιδήποτε του ζητούν (παθητική επιθετικότητα). Στην προσχολική ηλικία, εμφανίζεται συχνότερα η συντελεστική επιθετικότητα, δηλαδή αυτή που έχει ως στόχο να κερδίσει το παιδί κάτι που επιθυμεί ή να διεκδικήσει δικαιώματα ιδιοκτησίας, π.χ. να πάρει ένα παιχνίδι που του αρέσει από ένα άλλο παιδί. Μετά τα 3 έτη, κάνει την εμφάνισή της και η εχθρική ή διαπροσωπική επιθετικότητα, στην οποία το παιδί έχει στόχο να πληγώσει τον άλλο για να υπερισχύσει και να κυριαρχήσει, π.χ. αποκλείοντας κάποια παιδιά από το παιχνίδι, ώστε να έχει αποκλειστικότητα σε μια φιλία.

Παρόλο που το βασικό συναίσθημα που σχετίζεται με την επιθετική συμπεριφορά είναι ο θυμός, ο τρόπος που εκδηλώνεται η επιθετικότητα διαφέρει ανάλογα με την ηλικία. Μέχρι την ηλικία των 3 ετών περίπου κορυφώνεται η σωματική επιθετικότητα, η οποία εκφράζεται με ξεσπάσματα θυμού, χτυπήματα, δαγκώματα κ.α. Μεταξύ 3 και 6 ετών, τη θέση της σωματικής επιθετικότητας αρχίζει σταδιακά να παίρνει κατά κύριο λόγο η λεκτική επιθετικότητα (λογομαχίες, κοροϊδίες, προσβολές).

Σχετικά με το γιατί τα παιδιά παρουσιάζουν επιθετική συμπεριφορά, έχουν γίνει μελέτες εδώ και πολλές δεκαετίες. Η πιο αποδεκτή εξήγηση σήμερα είναι ότι η επιθετικότητα είναι κάτι πέρα από ένα έμφυτο ένστικτο, είναι κάτι που μαθαίνεται. Τα παιδιά μαθαίνουν από το κοινωνικό περιβάλλον να εκδηλώνουν επιθετικότητα, είτε γιατί αμείβονται για αυτό είτε γιατί μιμούνται κάποιο πρότυπο που δείχνει επιθετικότητα. Επομένως, οι μέθοδοι ανατροφής με τις οποίες μεγαλώνουν τα παιδιά συντελούν στο πώς θα εκφράζουν την οργή που κάποτε αισθάνονται και πόση επιθετικότητα θα εκδηλώνουν.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να προλάβουν τις εκτός ορίων εκδηλώσεις επιθετικότητας:

• Χρησιμοποιείτε μέθοδο πειθαρχίας που δεν περιλαμβάνει σωματική τιμωρία, ούτε προσβλητικά λόγια.
• Εντοπίστε τις περιπτώσεις που μπορεί εσείς οι ίδιοι να εκδηλώνετε επιθετικότητα και περιορίστε τις, καθώς τα παιδιά μιμούνται τη δική σας συμπεριφορά.
• Αποφύγετε να δείχνετε ανοχή όταν το παιδί σας εκφράζει επιθετική συμπεριφορά, καθώς έτσι του δείχνετε ότι είναι αποδεκτή η συμπεριφορά και το ενθαρρύνετε να τη συνεχίζει.
• Βάλτε όρια στην ενασχόληση των παιδιών με την τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, αποτρέποντας την έκθεσή τους σε προγράμματα ή παιχνίδια με βίαιο περιεχόμενο.

*  Οι παραπάνω κατευθυντήριες γραμμές είναι ενδεικτικές. Στην περίπτωση που αντιμετωπίζετε δυσκολία με το χειρισμό της επιθετικής συμπεριφοράς του παιδιού σας, απευθυνθείτε σε ένα σχολικό ψυχολόγο.

Ενδεικτικές πηγές

Cole, M. & Cole, S. (2001). Η ανάπτυξη των παιδιών: Γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη κατά τη νηπιακή και μέση παιδική ηλικία (Τόμος 2). Αθήνα, Ελλάδα: Τυπωθήτω.

Παππά, Β. (2013). Η λογική των συναισθημάτων: Συναισθηματική ανάπτυξη και συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Εκδόσεις Οκτώ.

Wenar C., & Kerig, P. K. (2008). Εξελικτική Ψυχοπαθολογία. Αθήνα: Gutenberg.