Οι περισσότεροι γονείς αντιλαμβάνονται μια αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού τους όταν αυτό πλησιάζει τα δύο έτη της ηλικίας του. Ακόμη και τα παιδιά που συνήθιζαν να έχουν ήρεμη ιδιοσυγκρασία, συχνά παρουσιάζουν αντιδραστική συμπεριφορά στην ηλικία των δύο ετών. Γιατί συμβαίνει άραγε αυτό; Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα φυσιολογικό και αναμενόμενο αναπτυξιακό στάδιο. Όχι, δεν έχει ως στόχο το δικό σας παιδί να σας βασανίσει. Είναι τόσο σύνηθες φαινόμενο που στην Αμερική το έχουν ονομάσει “the terrible twos” («τα τρομερά δύο»). Μια άλλη οπτική το προσεγγίζει ως μια «πρώτη εφηβεία», καθώς τα δίχρονα παιδιά εξαρτώνται σημαντικά από τους ενήλικες, αλλά κινούνται προς μια πρώτη αυτονόμηση.
Η αντιδραστική συμπεριφορά, τα ξεσπάσματα θυμού και η άρνηση να υπακούσει ένα παιδί στην ηλικία των 2 ετών οφείλονται σε σημαντικές αλλαγές που πραγματοποιούνται εκείνη τη χρονική περίοδο στην ανάπτυξή του. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας αποκτούν σταδιακά περισσότερη ελευθερία στις κινήσεις τους, εφόσον μπορούν να περπατούν πιο σταθερά, να σκαρφαλώνουν και να εξερευνούν το χώρο γύρω τους. Επίσης, αρχίζουν να επικοινωνούν λεκτικά με περισσότερη αποτελεσματικότητα, καθώς σχηματίζουν μικρές φράσεις και εκφράζουν τις ανάγκες τους. Σημαντικό χαρακτηριστικό της ηλικίας είναι ότι παρουσιάζουν εγωκεντρική σκέψη και συμπεριφορά και έτσι δίνουν έμφαση στις δικές τους επιθυμίες.
Ίσως η περίοδος αυτή να είναι από τις πιο απαιτητικές που διανύει ένας γονέας. Υπάρχουν, όμως, δεξιότητες που μπορούν να διευκολύνουν τους γονείς να διαχειριστούν αποτελεσματικά τις δύσκολες συμπεριφορές του δίχρονου παιδιού τους και συνάμα να τους επιτρέψουν να χαρούν τα όμορφα αυτής της ηλικίας. Οι γονείς μπορούν να οπλιστούν με τα παρακάτω εφόδια κατά τη διάρκεια των τρομερών δύο:
-
Πρώτα απ’ όλα, θα χρειαστεί πολλή υπομονή. Είναι αναμενόμενο να τη χάνετε εύκολα, ιδιαίτερα σε ξεσπάσματα θυμού. Είναι, όμως, αναγκαίο να την καλλιεργήσετε στο μέγιστο βαθμό που μπορείτε. Ένας τρόπος για να το πετύχετε είναι να δίνετε εναλλακτικές εξηγήσεις στη συμπεριφορά του παιδιού σας και να μην επιμένετε ότι όλα τα κάνει απλώς από καπρίτσιο. Για παράδειγμα, είναι συνηθισμένο ένα δίχρονο παιδί να γκρινιάζει όταν έχει κάποια ανάγκη, π.χ. πεινάει ή νυστάζει.
-
Μεγάλη έμφαση να δώσετε στον τρόπο επικοινωνίας με το παιδί σας. Αποφύγετε απειλές ή κατηγορίες και χαρακτηρισμούς/κριτική προς το παιδί. Μιλήστε για το πώς νιώθετε εσείς. Μιλήστε σύντομα και ξεκάθαρα και ακούστε προσεκτικά το παιδί αν έχει κάτι να πει.
-
Αφιερώστε αρκετό χρόνο καθημερινά για ευχάριστη και δημιουργική απασχόληση μαζί με το παιδί σας. Αυτό θα αυξήσει τη θετική επικοινωνία και το συναισθηματικό δεσμό με το παιδί, την εκτόνωσή του, καθώς και τη δική σας ευεξία και ηρεμία.
-
Είναι απαραίτητο να υπάρχει οριοθέτηση της συμπεριφοράς του παιδιού. Τα όρια δε συνεπάγονται τιμωρία, αλλά παρέχουν ασφάλεια και βοηθούν τα παιδιά να μάθουν ποια είναι η αποδεκτή συμπεριφορά. Επομένως, χρειάζεται να είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει μια ιεραρχία και ότι οι ενήλικες –και όχι το παιδί- έχουν την ευθύνη να παίρνουν αποφάσεις και να καθοδηγούν.
-
Τα όρια που θέτετε στο παιδί πρέπει να έχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά: 1) να είναι θετικά διατυπωμένα (π.χ. «μόλις φας όλο σου το φαγητό, θα πάμε στο πάρκο» αντί «αν δεν φας όλο σου το φαγητό, δε θα πάμε στο πάρκο», 2) να είναι σαφή και ξεκάθαρα, δηλαδή να γίνονται κατανοητά από το παιδί και να είναι γνωστά και προβλέψιμα πριν να εμφανιστεί η ακατάλληλη συμπεριφορά, και γ) να τηρούνται με συνέπεια, ώστε να δίνετε το μήνυμα στο παιδί ότι είστε ειλικρινείς, σταθεροί και τηρείτε αυτά που λέτε. Για να θέσετε αποτελεσματικά όρια στο παιδί σας, χρειάζεται αναμφισβήτητα να έχετε θέσει όρια στον ίδιο τον εαυτό σας.
-
Προετοιμαστείτε να ακούσετε πολλά «όχι» από το παιδί σας στην ηλικία των 2 ετών. Για να μπορέσετε να τα μειώσετε, αποφύγετε να τα χρησιμοποιείτε κι εσείς, καθώς τα μικρά παιδιά έχουν την τάση να μιμούνται. Αυτό δε σημαίνει ότι θα αφήσετε ανεξέλεγκτη τη συμπεριφορά του παιδιού σας ούτε ότι θα το αφήσετε να κινδυνεύσει. Μπορείτε όμως να χρησιμοποιήσετε άλλη διατύπωση, π.χ. «μην ακουμπήσεις την πόρτα του φούρνου, γιατί μπορεί να καείς πολύ» ή «σταμάτα σε παρακαλώ να πιτσιλάς, θα γεμίσει το μπάνιο μας νερά». Επίσης, μην το ρωτάτε για πράγματα που δεν μπορεί να αποφύγει- για παράδειγμα πείτε «έλα να πάμε για μπάνιο, θα έχει πλάκα!» αντί για «θέλεις να έρθεις να κάνουμε μπάνιο;»
-
Διαλέξτε τα πιο σημαντικά πράγματα (π.χ. όταν τίθενται θέματα ασφαλείας ή κοινωνικής συμπεριφοράς) για να βάλετε αυστηρά όρια και διαπραγματευτείτε αυτά που δεν είναι τόσο σημαντικά.
-
Αν το παιδί «δεν παίρνει από λόγια», καθοδηγήστε το μη λεκτικά, π.χ. όταν είναι η ώρα του μπάνιου πάρτε το απαλά από το χέρι, πιάστε μια άσχετη χαλαρή κουβέντα και οδηγήστε το να ετοιμαστεί για μπάνιο. Παράλληλα κάνετε τις ρουτίνες όσο το δυνατό πιο ευχάριστες και διασκεδαστικές. Σε περιπτώσεις έντονου θυμού, δώστε στο παιδί λίγο χρόνο να ηρεμήσει και προσπαθήστε να μη θυμώσετε κι εσείς με τη σειρά σας περισσότερο από αυτό. Όταν ηρεμήσει, μιλήστε του με απλά λόγια. Μην ενδίδετε στο θυμό, δίνοντας στο παιδί αυτό που θέλει, διαφορετικά θα το χρησιμοποιεί για να πετύχει το δικό του.
Να θυμάστε να παρέχετε στο παιδί σας τόσο σαφή οριοθέτηση, όσο και πολλή συναισθηματική ζεστασιά. Ο συνδυασμός αυτών των χαρακτηριστικών από τους γονείς αυξάνει τις προκοινωνικές και προσαρμοστικές δεξιότητες των παιδιών, και ταυτόχρονα μειώνει την πιθανότητα να παρουσιάσουν μη αποδεκτή, αντιδραστική συμπεριφορά.
* Οι παραπάνω κατευθυντήριες γραμμές είναι ενδεικτικές. Στην περίπτωση που χρειάζεστε περισσότερη καθοδήγηση για την οριοθέτηση και τη διαχείριση της συμπεριφοράς του παιδιού σας, απευθυνθείτε σε ένα σχολικό ψυχολόγο.
Ενδεικτικές πηγές
Bacus, A. (2000). Οι γονείς ρωτούν, οι ψυχολόγοι απαντούν (τόμος Ι-ελληνική έκδοση 2004). Αθήνα: Lector ΕΠΕ.
Forehand, R., & Long, N. (2010). Parenting the strong-willed child: The Clinically Proven Five-Week Program for Parents of Two- to Six-Year-Olds (3rd ed.). New York: McGraw-Hill.
Παππά (2006). Επάγγελμα γονέας: Ψυχολογικοί τύποι γονέων και συμπεριφορά παιδιών και εφήβων. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.