Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι γονείς, εκτός από βασικές γνώσεις και τρόπους καλής συμπεριφοράς, είναι υπεύθυνοι να μεταδίδουν στα παιδιά τους και κάποιες αξίες. Οι αξίες αποτελούν ό,τι θεωρεί κανείς σημαντικό στη ζωή του και είναι, ως αποτέλεσμα, διαφορετικές από άτομο σε άτομο και από οικογένεια σε οικογένεια. Ωστόσο, υπάρχουν μερικές αξίες που φαίνεται ότι είναι ευεργετικό να αναπτύσσονται στα παιδιά. Μία από αυτές φαίνεται να είναι το αίσθημα ευγνωμοσύνης (gratitude) ή εκτίμησης για ό,τι υπάρχει στη ζωή του παιδιού (και κατ’ επέκταση του ενήλικα, φυσικά).
Παρόλο που είναι αρκετά ξεκάθαρο τι εννοούμε όταν μιλάμε για ευγνωμοσύνη σε έναν ενήλικα, δεν είναι απαραίτητα ακριβώς ίδια η έννοια όταν αναφερόμαστε σε ένα παιδί. Αν σας ζητούσαν να αναφέρετε μια περίπτωση που το παιδί σας έδειξε ευγνωμοσύνη, τι θα σκεφτόσασταν; Πώς θα καταλαβαίνατε αν το παιδί σας βιώνει ή όχι το αίσθημα της ευγνωμοσύνης; Γονείς στην Αμερική που κλήθηκαν στα πλαίσια μιας έρευνας να συζητήσουν τα παραπάνω ερωτήματα, κατέληξαν ότι η ευγνωμοσύνη έχει τρεις βασικές διαστάσεις: γνωστική, συναισθηματική και συμπεριφορική.
Πράγματι, η ευγνωμοσύνη είναι ένα συναίσθημα ή μια αντίδραση σε κάτι που συμβαίνει μια δεδομένη στιγμή (π.χ. «ουάου, τι ωραίο ποδήλατο που μου έκανες δώρο!»), όσο και μια φιλοσοφία ζωής που αναπτύσσεται διαχρονικά (π.χ. «τι τύχη που μπορούμε να χαιρόμαστε τη φύση», «πόσο σημαντικό είναι που είμαστε υγιείς» κτλ). Η ευγνωμοσύνη μπορεί να παραμένει σε επίπεδο σκέψης ή να εκφράζεται λεκτικά (π.χ. λέγοντας «ευχαριστώ») ή με χειρονομίες («π.χ. ανταποδίδοντας μια φιλοξενία»).
Ωστόσο, μην ανησυχήσετε αν παρατηρήσετε το νεαρό παιδί σας να μην εκφράζει ευγνωμοσύνη ή εκτίμηση. Η ευγνωμοσύνη δεν είναι ένα έμφυτο ή πρωτογενές συναίσθημα και προϋποθέτει κάποιες άλλες δεξιότητες για να αναπτυχθεί. Μια τέτοια βασική δεξιότητα είναι το να μπαίνει κανείς στη θέση του άλλου και να αντιλαμβάνεται τη διαφοροποιημένη οπτική του. Αν και αυτές οι δεξιότητες αρχίζουν να αναπτύσσονται στην ηλικία των 4-5 ετών, δεν είναι καλά διαμορφωμένες μέχρι την ηλικία των 7-10 ετών. Στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, επομένως, αναμένεται να παρατηρείται πιο ειλικρινής ευγνωμοσύνη στα παιδιά, πέρα από την τυπική ευγένεια, όπως το να λέμε «ευχαριστώ» όταν μας κάνουν ένα δώρο.
Γιατί, όμως, κάνουμε τόσο λόγο για μια αξία όπως η ευγνωμοσύνη; Τι κάνει τόσο σημαντική την ανάπτυξη της στα παιδιά; Η ευγνωμοσύνη, πέρα από το ότι μπορεί να συνδεθεί με το συναίσθημα της χαράς την ώρα που βιώνεται, έχει και μακροπρόθεσμα οφέλη στα άτομα. Η ευγνωμοσύνη συνδέεται με μεγαλύτερη ψυχική ευεξία, και κατ’ επέκταση με χαμηλότερα ποσοστά ψυχικών διαταραχών και προβλημάτων συμπεριφοράς στην εφηβεία και στην ενηλικίωση. Έτσι, άτομα ευγνώμονα τείνουν να είναι και πιο ψυχικά υγιή. Επίσης, η ευγνωμοσύνη σχετίζεται με θετικές κοινωνικές συμπεριφορές, υψηλή ποιότητα κοινωνικών σχέσεων και κοινωνική ενσωμάτωση, τα οποία οδηγούν και σε μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή. Τέλος, τα παιδιά που βιώνουν ευγνωμοσύνη φαίνεται να είναι πιο ικανοποιημένα και από το σχολείο και να πετυχαίνουν ακαδημαϊκά.
Εφόσον η ευγνωμοσύνη συνδέεται με τόσες θετικές συνέπειες, τότε θα αναρωτιόταν κανείς πώς μπορούμε να βοηθήσουμε όλα τα παιδιά να μεγαλώσουν με ευγνωμοσύνη. Εδώ, θα μπορούσε ένας γονιός να πέσει στην παγίδα να πιέζει το παιδί του να δείχνει ευγνωμοσύνη με τη συμπεριφορά του, π.χ. λέγοντας πάντα «ευχαριστώ» και δείχνοντας ευγένεια όταν του προσφέρεται κάτι. Είναι, όμως, η ευγένεια ταυτόσημη με την ευγνωμοσύνη; Φυσικά και όχι! Το να ακολουθεί κάποιος τους κοινωνικούς κανόνες ανά περίσταση δε συνεπάγεται και ότι μέσα του νιώθει πραγματικά εκτίμηση και ευγνωμοσύνη για όλα αυτά που του χαρίστηκαν απλόχερα.
Η πιο απλή και ταυτόχρονα η πιο δύσκολη λύση για να μάθετε στο παιδί σας να βιώνει ουσιαστικά την ευγνωμοσύνη, είναι να την κάνετε μέρος της δικής σας ζωής πρώτα. Περισσότερο ευγνώμονες γονείς μεγαλώνουν περισσότερο ευγνώμονα παιδιά. Αυτό μπορείτε να το επιτύχετε τόσο μέσα από αυτά που σας ακούει το παιδί σας να λέτε για αυτά που έχετε, καθώς και μέσα από δραστηριότητες που επιλέγετε να κάνετε μαζί του. Μια πολύ απλή δραστηριότητα θα μπορούσε να είναι το «βάζο της ευγνωμοσύνης»: θα ρίχνετε μέσα χαρτάκια, στα οποία κάθε μέλος της οικογένειας θα γράφει κάτι για το οποίο νιώθει μια μέρα ευγνώμων. Μετά από κάποιους μήνες μπορείτε να ανοίξετε το βάζο και να γιορτάσετε για όλα αυτά τα σπουδαία πράγματα που έχετε στη ζωή σας! Αντίστοιχα, μπορείτε να πάτε σε κάποια φιλανθρωπική εκδήλωση, όπου το παιδί θα αντιληφθεί πόσα έχει στη ζωή του που δεν είναι δεδομένα για όλους, και ταυτόχρονα μπορεί να αναπτύξει περισσότερη ευαισθησία και κίνητρο να βοηθήσει αυτούς που έχουν ανάγκη.
* Οι παραπάνω κατευθυντήριες γραμμές είναι ενδεικτικές. Στην περίπτωση που χρειάζεστε περισσότερη καθοδήγηση για το γονεϊκό σας ρόλο, απευθυνθείτε σε ένα Σχολικό Ψυχολόγο.
Ενδεικτικές πηγές
Halberstadt, A. G., Langley, H. A., Hussong, A. M., Rothenberg, W. A., Coffman, J. L., Mokrova, I., & Costanzo, P. R. (2016). Parents’ understanding of gratitude in children: A thematic analysis. Early Childhood Research Quarterly, 36, 439-451.
Layous, K., & Lyubomirsky, S. (2014). Benefits, mechanisms, and new directions for teaching gratitude to children. School Psychology Review, 43(2), 153.
Rothenberg, W. A., Hussong, A. M., Langley, H. A., Egerton, G. A., Halberstadt, A. G., Coffman, J. L., ... & Costanzo, P. R. (2016). Grateful parents raising grateful children: Niche selection and the socialization of child gratitude. Applied Developmental Science, 1-15.